Çalışan Anneler ve Çocuk Öz Bakım Becerileri






Çalışan Anneler ve Çocuk Öz Bakım Becerileri



Çocukların 3-6 yaş aralığında kazanması gereken bir takım temel beceriler var. Bu beceriler çocukların gelecekteki yaşantılarına da olumlu veya olumsuz etki edebilme potansiyeli taşıyan öz bakım becerileri. Yani temizlik, yemek, giyinme, tertip düzen ve tuvalet gibi temel beceriler. İlkokula başlangıca çoğunlukla ay hesabı yapılarak karar verildiği günümüzde bu çocukların okul olgunluğu bir kenara, temel düzeyde öz bakım becerilerini kazanıp kazanmadığı ne kadar düşünülüyor? Düşünüyorsak ebeveynler, eğitimciler ve okullar olarak sürece nasıl bir katkı sağlıyoruz?

4+4+4’lük sisteme geçtiğimiz ilk dönemlerde okullar ilkokul birinci sınıf öğrencilerinin boylarına uygun lavabolar tasarlamıştı, bu çocukların temizlik ihtiyacını karşılaması için bir kolaylık sağladı. Bu okulların sürece katkı sağladığı bir örnek.

Peki, ebeveynler ve öğretmenler bu konuda neler yapıyor, neler ile karşılaşıyor? Demiriz ve Dinçer’in (2000) araştırmasına göre annesi çalışan öğrencilerin öz bakım becerileri, çalışmayan annelere göre daha iyi düzeyde. Çok ilginç değil mi? Elbette öz bakım becerisi kazandırmada annenin zaman ayırmasının yeri önemli ancak yukarıdaki netice sadece daha az ya da fazla zaman ayırma durumunun öz bakım becerisi kazandırmada tek başına belirleyici bir değişken olmadığını düşündürüyor. (Anne eğitim seviyesi vb. değişkenler de olabilir.) Bu araştırma sonuçlarını incelediğimde çalışan annelerin bu temel beceriler için çocuklara daha fazla sorumluluk ve fırsatlar verdiği sonucuyla karşılaşıyorum. Örneğin tuvalet eğitiminde çocuğun tutumlarını tespit etmek ve gerektiğinde doğru yönlendirmeler yapmak bu becerinin gelişimini destekliyor. Bir başka beceri ise giyinme. Okul öncesi dönemde ayakkabılarını ters giyen çocuklar mutlaka görmüşsünüzdür ya da kıyafetini ters giyen çocuklara rastlamışsınızdır. Bu durum çocuğun gelişimsel özelliklerine bağlı olarak zaman içerisinde kaybolacak ve doğru davranış ile yer değiştirecek bir duruma örnektir. Günümüzde okul öncesi dönem çocukları için yardım almadan giyilebilen tekstil ürünleri üretilmektedir. Bu durum bazı ebeveynler tarafından farklı algılanarak, henüz kendi başına giyinme olgunluğuna erişememiş çocuklar için problem teşkil edebilmektedir. Her çocuğun gelişim dönemleri ve yansımaları farklı olabilmektedir. Dolayısıyla sabırlı olunmalı ve çocuk iyi tanınmalıdır. Diğer bir öz bakım becerisi ise beslenmedir. Okul öncesi dönemde dengeli ve düzenli beslenme alışkanlığı kazanamamış çocuklar ilerleyen dönemde de aynı sorunları yaşayacaktır. Şüphesiz bu durum zihinsel, fiziksel gelişimi ve sosyal davranışları olumsuz etkileyecek bir unsur olacaktır.

Demiriz ve Dinçer’in (2000) araştırma bulguları arasında okul öncesi eğitim alan öğrencilerin, okul öncesi eğitim almayan öğrencilere göre öz bakım becerilerinde daha başarılı olduğu sonucu yer almakta. Bu araştırma sonucuna paralel olarak Küçük’ün (2009) çalışmasında bakıcı tarafından veya anne tarafından bakılan çocukların öz bakım becerileri okul öncesi eğitim kurumuna giden öğrencilerden daha düşük düzeyde. Yani 36-72 aylık dönemde öz bakım becerisini kazandırmada ve geliştirmede okul öncesi eğitim kurumları bakıcı ve anne faktörünün önüne geçiyor. Demirtiz ve Dinçer’in (2000) araştırmasındaki diğer bir sonuç ise daha çok annelerin, çocukların öz bakım becerileriyle ilgilendiği düşünüldüğünde annenin eğitim seviyesi arttıkça çocuklar da öz bakım becerilerinde daha başarılı bir seviyeye ulaşması. Yani çalışan ve eğitimli annelerin çocukları öz bakım becerilerinde daha başarılı bir durumda. Küçük’ün (2009) araştırma sonuçları arasında bu ifadeyi destekler nitelikte bir bulgu olarak, anne eğitim seviyesinin artması ile çocuk öz bakım becerilerinin arttığı ifadesi var.

Peki çalışma ve eğitim durumuna bakılmaksızın tüm ebeveynler bu becerileri desteklemek için neler yapmalı? Ebeveynlere tavsiye olarak, çocukların öz bakım becerilerini geliştirmek için evdeki ufak tefek işlere çocukları dahil etme, örneğin çamaşırları toplama, çatal kaşık getirme gibi durumlar ile çocuk katılımı sağlanmalı.

Kaçan, Ata, Kimzan ve Karayol (2019) çalışmasında annelerin öz bakım becerilerini destekleme uygulamalarını incelemiş ve birtakım neticelere ulaşmıştır. Bu neticelerden ilki annelerin 36 aylık çocukların öz bakım becerilerini destekleyen uygulamalarda daha fazla yer aldığı ve zaman ilerledikçe bu desteğin azaldığı durumudur. Bu durum çocukların büyüdükçe öz bakım becerilerinin geliştiği düşüncesiyle açıklanmıştır. Bu araştırmanın dikkat çeken diğer neticesi ise annelerin öz bakım becerilerini destekleyen uygulamalarının okula devam ilişkisi ile ilişkilendirilmesidir. Buna göre göre öz bakım becerileri uygulamalarla desteklenen çocukların okul öncesi deneyimleri arttıkça öz bakım becerilerindeki gelişimin de arttığı sonucuna ulaşılır; ayrıca öz bakım becerileri desteklenen uygulamalarla 5-6 yaştan önce okul öncesi deneyimi yaşamaya başlayan çocukların öz bakım becerilerinde daha avantajlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Son olarak öğretmen cephesinden bir değerlendirme yapmak istiyorum.

Sınıf öğretmenleri özellikle 1. Sınıf düzeyinde (en erken okula başlama yaşı olduğu için) öz bakım becerilerinde yetkinliğe erişememiş çocuklar ile karşılaşabilmektedir. Örneğin düğmesini ilikleyemeyen, ayakkabısını bağlayamayan, tuvalet problemi yaşayan, beslenme alışkanlığı kazanamamış öğrenciler ile karşılaşıyoruz. Bu sebeple de okula başlama yaşının çocuğun gelişimsel özelliklerine paralel olması gerektiğini savunuyorum. Konu ile ilgili duayen hoca Prof. Dr. Hayati Akyol da sosyal medya hesabından çocukların okula başlama yaşının belirlenen resmi aralıklardan bağımsız olması gerektiğine yönelik açıklamalarda bulunmuştu. Bakanlığın belirlediği aralıkta başlatmalı diyorsanız, çocukların öz bakım becerilerini desteklemeli onların okul ortamında kendilerini mutlu ve rahat hissetmelerine destek olmalısınız.

 

Kaynakça 

Demiriz S. & Dinçer Ç. (2000). Okulöncesi Dönem Çocuklarının Öz Bakım Becerilerinin Annelerinin Çalışıp Çalışmama Durumuna Göre İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19: 58-65 (2000)

Kaçan M. O. & Ata S. & Karayol S. (2019). Bazı Değişkenlere Göre Annelerin Çocukların Öz Bakım Becerilerini Destekleme Uygulamaları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:52, 428-446 (2019)

Küçük, D. (2009). Bakıcı Tarafından Annesi Tarafından ve Kreşte Bakılan 3-6 Yaş Çocukların Yaşam Kalitesi Ve Öz Bakım Becerilerinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi.

Tolga

Yazıcı